काठमाडौं । आलु तराई तथा भित्रि मधेसको एक प्रमुख नगदे तरकारी बाली हो । आज भन्दा ३० वर्ष पहिलेसम्म नगन्ने रुपमा आलु खेती गरिने तराई भु.भाग हाल नेपालको आलु खेती गरिने कुल क्षेत्रफल १,९०,२५० हेक्टरको ३७ प्रतिशत भुभाग सयैमा पर्दछ । मध्यमाञ्चलको तराईमा पनि २२.६३५ हेक्टरमा खेती भई ३,५६,०३७ टन उत्पादन भइ सरदर हेक्टर उत्पादन १५.७३ टन पुग्दछ ।
यो नेपालमा आलु खेती गरिने कुल क्षेत्रफलको १० प्रतिशत भुभाग पर्दछ । आलु पोषक र स्वास्थ्यवर्द्धक मानिन्छ । मध्यम खाले एउटा आलुको डल्लामा ११२ क्यालोरी ऊर्जा हुन्छ। आलुमा २० प्रतिशत स्टार्च, २ प्रतिशत प्रोटिन, १ प्रतिशत खनिज र ८० प्रतिशत पानी हुन्छ ।
आलु चिसो मौसममा फष्टाउने बालीली हो भने चिस्यान मुक्त मलिलो माटोमा राम्रो फल्छ । नेपालका धेरै ठाउँमा आलु खेती गरिन्छ । कृषकले पनि आलुखेतीबाट राम्रो आम्दान गर्न सफल भएका हुन्छन् ।
आलुलाई तरकारीका रुपमा मात्र नभइ उच्च पहाडी तथा हिमाली क्षेत्रमा खाद्यान्नकै रुपमा समेत प्रयोग गरिन्छ । उच्च पहाडी क्षेत्रमा राम्रो उत्पादन दिने जातहरुमा कुफ्रि ज्योति, जनकदेव, खुमल सेतो १, खुमल लक्ष्मी आदि जातहरु छन् ।
आलुका लागि उपयुक्त माटोः
आलु खेतिका लागि हल्का चिसो माटो आवश्यक पर्ने गर्छ । आलु लगाउनुभन्दा पहिले खन जोत गरि माटोलाई खुकुलो पार्नु पर्ने हुन्छ । बढि सुख्खा माटो भएमा सिचाई गर्न सकिन्छ तर सिचाई गरेको ३ देखि ५ दिन सम्म पर्खिई आलु लगाउँदा माटोमा पानीको मात्र आलुका लागि आवश्यकता अनुसारको हुन सक्छ ।
मलको प्रयोग
आलु रोप्नु भन्दा पहिले मलको प्रयोग गर्न सकिन्छ । आलु रोप्नुभन्दा पहिले सतहमा मल छर्ने र सामान्य खनजोत गर्ने गर्नुपछ । यसपछि आलु लगाउने समयमा ड्याँगमा गोठेमलका साथै नाईट्रोजन र यूरिया प्रयोग गर्न सकिन्छ । आलुमा विषेश गरि नाईट्रोजन, यूरिया र पोटासको मिश्रण गराई प्रयोग गर्नु उपयुक्त हुन्छ ।
सिचाई
आलुमा सिचाईको मात्रा मिलाउनमा त्यहाँको माटोमा निर्भर रहने कृषि विज्ञहरुको भनाइ छ । आवश्यकता भन्दा वढि सिचाई भए आलुको फल कुहिएर नष्ट हुने डर भएकोले आलुको सिचाई गर्दा विषेश ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ ।
आलु कसरी खन्ने
आलु १० हप्ता अर्थात साढे दुई महिनामा तयार हुन्छ । आलुलाई खन्दा सुख्खा दिनमा खन्ने गर्नुपर्छ । खन्ने समयमा विषेश ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । फलमा चोट लागे आलुनै ब्रिग्रने र कुहिने डर वढि हुन्छ । आलुलाई खनिसकेपछि पानीमा धुनु सबैभन्दा हानिकारक हुन्छ त्यसैले नधोई राख्नुपर्ने हुन्छ ।
आलु खेतिमा आउने समस्याहरु
आलु फलाउन जति सजिलो छ त्यस भन्दा धेरै गाह्रो यसलाई जोगाउन हुन्छ । आलुको तापक्रम मिलाउन नसके कुहिने डर बढि हुन्छ । यसमा रहेको माटो र चिसोपनालाई खनिसकेपछि विषेश व्यवस्थापन गर्न सकिएन भने कुहिन्छ ।
आलुमा लाग्ने विभिन्न रोगहरु हुन्छन् त्यस्ता रोगबाट बचाउनका लागि नजिकैको जेटीय, सेवाकेन्द्रका कर्मचारी वा जिल्ला कृषि विकास कार्यालयमा सम्पर्क गर्ने गर्नुपर्छ । उत्पदान भएको आलुको बजारको कमी भइरहेको छ भने मूल्यमा अस्थिरता, स्थानीय बजारको अभावजस्ता समस्या आलु किसानहरुले व्यहोरी रहेका छन् ।
आलुको सुरक्षा
आलु खनिसकेपछि भण्डार गर्ने स्थानमा लैजानुभन्दा पहिले घाम नपर्ने सुख्खा स्थामा राख्ने । यसपछि इमी डाक्लोरेपिड १७ दशमलव ८ लाई ५० एल पानीमा मिलाई आलुको दानमा छर्कने । यस्तो प्रक्रिया प्रत्येक दुई९दुई महिनामा गर्नुपर्ने हुन्छ ।
१, आलुमा लाग्ने रोग मध्ये एक हो डडुवा, डडुवा रोगलाई ढुसी नासक धुलो बिसादी को प्रयोग गर्नु पर्दछ । जस्तै इन्डो फिल यम९४५ ,डाइथेन यम९४५, किसान यम ९४५ ,राइनो यम९४५ आदी बिसादी पर्ती लिटर पानीमा २ देखि ३ ग्राम का दरले स्प्रे गर्ने ।
२, खैरो पिपचक्के९ सोलानेसी परिवारको खेती भएको ठाउँमा खेती नगर्ने ,आलु न काटी सिङै रोप्ने, निरोगी चोटपटक नलागेको बिउ रोप्ने।
३, कालो खोस्टे९ बिउको उपचार गर्ने बिउको टुसा आउनु अगाडि प्रतिलिटर पानी मा डेरोसाल नामक धुलो बिसादी १.५ ग्राम को घोल बनाइ १० मिनेट सम्म भिजाउने र पछाडि टुसा आउन फिजाउने ।
आलु बालीमा लाग्ने किरा र त्यसको रोकथाम
१. लाही किरा९ कुनै पनि किटनासक विषादी प्रति लिटर पानी मा १ देखि २ यम एल का दरले छर्ने ।
२. आलुको पुतली खेतमा चिस्यान राख्ने र राम्रो सँग उकेरा दिने ।
३. फेद कटुवा किरा. मालाथियन धुलो गुलियो खानेकुरामा मिसाइ स.साना गोली बनाइ ठाउँ ठाउँ मा राखि दिने ।
४. खुम्रे किरा९ आलु लगाउँदा मलमा मालाथियन धुलो मिसाउने ।
